Rafał Księżyk: Wywracanie kultury. O dandysach, hipsterach i mutantach. Czarne, Fina, Wołowiec 2018 – pisze Izabela Mikrut

Rafał Księżyk zamienia się w przewodnika po najmłodszych zdobyczach i dziwnościach kultury popularnej (oraz kontrkultury) – udowadnia, że rozumie środowisko youtuberów, nastolatków, którzy bez żadnego szacunku dla dorobku przeszłości (nawet tej niedalekiej) i praw autorskich „tworzą” muzykę z już istniejących utworów, potrafi scharakteryzować przemiany wyzwalające konflikt pokoleń. W dodatku wie, że ten ferment w kulturze nie jest niczym nowym, bo przecież każda epoka ma swoich dandysów, hipsterów czy wyznawców estetyki kampu, którzy chcą manifestować swoją inność i kreatywność, a także wyłamują się z ogólnie przyjętych schematów. I nie ma w tym nic dziwnego ani zaskakującego, wystarczy zwyczajnie prześledzić przemiany obyczajowe, żeby dokonać ciekawych odkryć i przypomnieć sobie próby systematyzowania oryginałów.

„Wywracanie kultury.  O dandysach, hipsterach i mutantach” to publikacja napisana ze swadą i dobrym zmysłem obserwacji. Rafał Księżyk łączy tu wiedzę z zakresu kulturoznawstwa, słownictwo krytyka muzycznego oraz talent do wyszukiwania ciekawostek. Wszystko przedstawia gęstym od fachowych terminów – ale nie hermetycznym – stylem, któremu wprawdzie do transparentności daleko, ale który będzie zrozumiały dla czytelników spoza grona akademickiego. Trafi i do środowisk studenckich, i do odbiorców, którzy po prostu szukają inteligentnego przeglądu kulturowych marginaliów. Nie daje się zatracić w barokowości języka, eksponuje za to filozoficzny aspekt działań. Zwykle zachowania poza konwencją stają się reakcją na konkretne wydarzenia lub nastroje społeczne – zyskują więc obudowę teoretyczną i zamieniają się w artystyczne manifesty.

Rafał Księżyk całkiem szybko deszyfruje znaczenia, odsłania to, co staje się inspiracją albo zakodowaną wiadomością, pozwala zrozumieć postawy tych, którzy przez swoje zachowania chcą ogłaszać coś światu. W zasadzie w tych interpretacjach najbardziej autor przyciąga prezentowaniem tego, co dzisiejsze, najmłodsze i jeszcze przez to słabo rozpoznawane. Orientuje się w rzeczywistości pokolenia wkraczającego dopiero do świata kontrkultury, tego, które już buntuje się przeciwko dawnym ideałom, chociaż jeszcze nie do końca wypracowało alternatywę wobec zastanych porządków. To zestaw zjawisk najmniej odbiorcom znanych, automatycznie więc też istnieje potrzeba wprowadzenia swoistego po nich przewodnika. Jednak Rafał Księżyk sięga też w nie mniej barwną przeszłość, odszukuje zjawiska analogiczne albo równie nierozumiane przez ówczesnych – i traktuje je w opowieści identycznie, prowadzi reportażowo-odkrywczą relację, mimo że odnosi się do motywów już zbadanych i opisanych. Ujednolica je w swojej opowieści, stając się dla odbiorców autorytetem w dziedzinie eksperymentów na pograniczu sztuki i życia.

„Wywracanie kultury” zamienia się w przegląd wyobraźni młodych pokoleń na przestrzeni ostatnich wieków. To lektura twórcza, rejestr odkryć (także tych, które z manifestu artystycznego przeniknęły do normalnego życia), odkrywców i trendów. Ogromny plus wywołuje tu rezygnacja ze stylistyki pop, Rafał Księżyk nie tylko pewnie czuje się w prezentowanych tematach, ale jeszcze wie, jak wyeksponować ich znaczenia. Rejestruje oraz wyjaśnia mechanizmy wymykające się zwykle analizom. Doskonale radzi sobie z artystami o wysokim stopniu świadomości twórczej, ale i z dziwakami, którzy wykorzystują kontrkulturę do zwrócenia na siebie uwagi. Proponuje podróż pełną przygód, barw i kuriozów – ale to wszystko prezentuje z dużą pewnością siebie.