Tzvetan Todorov: Symboliczność i interpretacja. Fundacja Terytoria Książki, Gdańsk 2019 – pisze Izabela Mikrut.
Trudno dzisiaj wyobrazić sobie teorię literatury bez Tzvetana Todorova. Jego niewielki objętościowo tom “Symboliczność i interpretacja” stanowi obowiązkową lekturę dla wszystkich humanistów, tych, którzy zajmują się analizami tekstów literackich (i nie tylko!) i tych, którzy chcą zrozumieć kluczowe rozróżnienie między znaczącym i znaczeniem. Ale nie tylko. Todorov przygląda się sposobom odczytywania znaków, treści uprzednio zakodowanych, uczy metodycznego podejścia do dyskursu i daje solidne podstawy co do odkrywania sensów. Ponieważ stara się precyzyjnie wyłożyć całą koncepcję, rozpisuje temat na przejrzyste rozdziały i co pewien czas przywołuje czytelne dla wszystkich przykłady. Operacje na języku należą w tym wypadku do dosyć skomplikowanych, ważne jest dokładne omówienie kolejnych etapów działania.
Todorov skupia się na nierozerwalności akcentowanych w tytule członów. Dzieli tom na dwie części, przechodzi od ogółu (“symbolika języka”) do szczegółu (“strategie interpretacji”). Następnie przygotowuje odbiorców już warsztatowo do pracy z tekstem. Pokazuje, kiedy w ogóle uruchamia się proces interpretacyjny, jakie pokusy i pułapki czekają na literaturoznawców zbyt wierzących w słuszność własnych skojarzeń. Kolejnym krokiem staje się dla autora wyodrębnienie pięciu kategorii dla przywołania symbolicznego. Dąży Todorov do osiągnięcia maksymalnej precyzji w wyjaśnieniach, ale świadomy jest, że sam proces interpretacji z natury jest nieprecyzyjny i mocno zależy od samego użytkownika języka. Stąd kolejne objaśnienia na przykładach z klasyki literatury. Warto tu zaznaczyć, że Todorov tak dobiera owe przykłady, żeby wskazywać różne podejścia czy różne strategie. Dział poświęcony ogólnemu podejściu do symboliki języka zamyka autor francuskojęzyczną bibliografią.
W “Strategiach interpretacji” autor zajmuje się dwoma planami uszczegółowienia. Z jednej strony interesuje go podejście teoretycznoliterackie, z drugiej – perspektywa historyczna (czy diachroniczna). Sięga do egzegezy biblijnej jako jednej z najdłużej wykorzystywanych strategii, a także do egzegezy filologicznej (rozdzielającej wiarę i rozum). Todorov szuka przejrzystości wywodów w zestawieniach przeciwieństw, w dychotomiach, ale i w różnych poziomach czy warstwach odczytań. Pokazuje, jakie wybory lub drogi działania ma interpretator – i co znaczą jego decyzje. Książka “Symboliczność i interpretacja” to tom dopełniający “Teorie symbolu” – i zagłębianie się w sposoby wychwytywania sensu z przygotowanych tekstów.
Tzvetan Todorov wyjaśnia od początku zasady kodowania w dyskursach ukrytych treści – i odczytywania ich w akcie interpretacji. Skupia się na technicznych aspektach takiego postępowania, proces czytania dzieła literackiego daje się tu niemal matematycznie przedstawić. W teorii literatury to ważna publikacja (mimo że wydaje się już odrobinę przestarzała, a na pewno – nie modna). “Symboliczność i interpretacja” to propozycja, z której najbardziej skorzystają odbiorcy szukający wskazówek i wyjaśnień w kwestii szyfrowania i dekodowania znaczeń – ci, którzy potrzebują teoretycznego omówienia zjawiska interpretacji jako zestawu posunięć lub rozwiązań prowadzących do zrozumienia symbolu. Nie ma w tej publikacji filozofowania – praktycznie przez cały czas Todorov przekazuje strukturę, możliwość podejścia do utworu – i drogi niemal rozpisane na algorytmy. Fakt, że najbardziej ucieszy ta książka środowisko akademickie, nie umniejsza jej znaczenia wśród lektur krytycznoliterackich.