Recenzje

Moc opowieści

Zack Davisson: Yurei. Niesamowite duchy w kulturze japońskiej. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2018 – pisze Izabela Mikrut

Duchy w kulturze japońskiej są niezwykle ważne i przenikają z tradycji nawet do masowych produkcji. Odbiorcy spoza Japonii niekoniecznie wyłapią wszystkie interteksty i motywy związane z obecnością dziwnych zjaw (oraz ich przyzwyczajeń) w sztuce – pozostanie im wówczas jedynie płytka warstwa narracyjna opowieści, plus czasami niezamierzony element komiczny w postaci strasznych a rebours zjaw. Zack Davisson postanawia jednak przybliżyć czytelnikom tajemnice japońskich duchów, jego tom “Yurei. Niesamowite duchy w kulturze japońskiej” to opowieść bardzo ciekawa, zakorzeniona w japońskich zwyczajach i wierzeniach, a do tego napisana ze smakiem. Autor zdaje sobie sprawę z różnic w postrzeganiu japońskich przybyszów z zaświatów w porównaniu z duchami w rozumieniu świata zachodniego, tę różnicę akcentuje już we wstępie do książki. Chce, żeby czytelnicy otrzymali nie tylko propozycję spaceru po przestrzeniach właściwych działaniom yurei – ale też żeby pojęli, jaką rolę w kulturze japońskiej odgrywają te istoty.

Wybiera autor kilka charakterystycznych yurei, które do dzisiaj rozpalają wyobraźnię i trafiają do rozmaitych dzieł filmowych, do malarstwa czy powieści. Przybliża ich genezę i wizerunki, stara się dokładnie omówić powody, dla których wybrane yurei przez wieki inspirują i budzą grozę Japończyków. Udaje mu się dość precyzyjnie scharakteryzować nie tylko klasyfikację duchów, ale i ich wpływ na społeczeństwo: odnotowuje, jak yurei uzewnętrzniają się w wierzeniach i przekonaniach w życiu prywatnym. Chociaż dla odbiorców z Zachodu yurei będą wyłącznie przedmiotem rozrywki, w Japonii nie tracą ważnego miejsca w tradycji. Zack Davisson precyzyjnie te zależności pokazuje, dba o to, żeby znaczenie zjaw stało się oczywiste również dla czytelników, którzy do tej pory nie mieli styczności z historiami japońskimi. Jeden temat to pochodzenie i wygląd yurei, drugi – ich obecność w sztuce. Pojawią się tu rozmaite obszary artystycznych działań, rysunki i szkice, utwory literackie, podania, filmy, ale i przedstawienia teatralne. Autor przygląda się sposobom zaprezentowania yurei szerokiemu gronu odbiorców, opisuje również reakcje widzów świadomych znaczenia konkretnej postaci. Teraz wychodzi na jaw, dlaczego warto poznawać szczegóły dotyczące orientalnej kultury – i jak bardzo wzbogaci to odbiór dzieł. Yurei są faktycznie istotami niesamowitymi – budzą przerażenie (w skrajnych przypadkach utrudniają nawet codzienne funkcjonowanie), ale do tego fascynują.

Davisson tworzy przewodnik po ważniejszych japońskich duchach, sprawdza, które cierpiały za życia z powodu nieszczęśliwej miłości, pokazuje, jak zmarłe żony mogły zapewnić potomstwo swoim mężom, rozważa, dlaczego duchy nie mają nóg i kiedy pragną zemsty. Ale zajmuje się również – równolegle – odczytywaniem twórczych zwyczajów. Przygląda się najdawniejszym zbiorom opowieści niesamowitych, opisuje, jak motyw wymyślania strasznych historii motywował ludzi do działania i do dodawania własnych wyobrażeń do zestawu, jak tradycja wymyślania przerażających fabuł wkraczała do rozrywki. Skupia się na datach i faktach, porządkuje wiadomości. W przypadku spektakli teatralnych uchyla rąbka tajemnicy, gdy objaśnia znaczenie poszczególnych części kostiumu albo gry świateł – tego, co pozwalało wywoływać na widowni dreszcz grozy. Yurei stają się zatem niezłym pretekstem do analizowania japońskich dokonań artystycznych. Zack Davisson proponuje czytelnikom wypełnioną faktami, ale też doskonale napisaną książkę o tym, co przez zachodnią publiczność niezrozumiałe i pomijane. Wzbogaca swoim tomem możliwość interpretowania dzieł dawnych, ale i – zapewnia szansę lepszego zrozumienia współczesnych produkcji, czerpiących z potencjału fabularnego yurei.

Komentarze
Udostepnij
Tags: ,