„Quem Queritis” opera uboga, Polska Opera Królewska, Bazylika św. Krzyża w Warszawie – pisze Wojciech Giczkowski
Światowa premiera przedstawienia „Quem Queritis” w Bazylice Świętokrzyskiej w Warszawie była kulminacją obchodów jubileuszu stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości. Tuż po koncelebrowanej mszy świętej za ojczyznę, z udziałem biskupa Michała Janochy, rozpoczęła się opera, która w całości jest konceptem dyrektora Polskiej Opery Królewskiej Ryszarda Peryta. Jako autor scenariusza, scenografii, a także reżyser pozostawił sobie rolę narratora, nadającego prostymi ruchami dłoni tempo inscenizacji, która rozgrywała się wśród tłumu zebranego na tym niecodziennym, niewidzianym od wieków przedstawieniu liturgicznym. Właśnie tak trzeba nazwać to przedsięwzięcie, po które z pełną świadomością sięgnął autor libretta korzystający z tekstu najstarszego ewangelicznego dialogu „Quem Queritis” (Kogo szukacie?). Pół wieku Ryszard Peryt nosił w sobie potrzebę takiej realizacji – od czasu gdy profesor Zbigniew Raszewski uświadomił młodemu studentowi, że początkiem teatru chrześcijańskiego w Polsce jest ów tekst grany onegdaj przez kleryków podczas Świąt Wielkanocnych.
Polska Opera Królewska jako teatr wędrujący chętnie występuje w obiektach sakralnych, bo one idealnie pasują do prezentacji „Hebdomas” Klonowica, „Mesjasza” Haendla czy „Dziadów” Moniuszki. Dramat muzyczny, jakim jest opera liturgiczna, najlepiej wypada właśnie w kościele. Niech nie zmyli nas nazwa w podtytule – opera uboga. Określenie to odnosi się do celowej rezygnacji z wystawnych dekoracji, ale wielkość, podniosłość i wspaniałość realizacji pozostaje. Niezwykłe kostiumy Marleny Skoneczko przywodzą na myśl obrazy ze średniowiecznych ołtarzy, a tłem pozostaje sam kościół, jako miejsce uprawnione do niezwykłych uniesień. Libretto składa się z polskich utworów poetyckich, biblijnych pochodzących z XVI i XVII wieku, uzupełnionych o tak współczesne utwory jak Psalm 150 w tłumaczeniu Czesława Miłosza. Muzyka – wyszukana przez pasjonata renesansu, Jacka Urbaniaka – zawiera także ostre dysonanse, cytaty ze współczesnych kompozycji Krzysztofa Pendereckiego, w których słyszymy huk deski i wbijanych gwoździ, bębnów, szmery i okrzyki tłumu. Na wyobraźnię widza ma zadziałać nie tylko sama interpretacja starego widowiska religijnego, ale nowoczesne, minimalne środki przekazu.
Polska Opera Królewska odświeża myśli Jana Pawła II z okazji stulecia odzyskania przez Polskę Niepodległości. 2 czerwca 1980 roku powiedział on w siedzibie UNESCO: „Jestem synem narodu, który… zachował własną tożsamość i suwerenność… tylko w oparciu o własną kulturę”. Trudno znaleźć ciekawszy dzień na przypomnienie tych myśli oraz wezwania z dzienniczka św. siostry Faustyny o tym, że z Polski „wyjdzie iskra, która przygotuje świat na ostateczne przyjście moje”. Skupienie widzów towarzyszyło przypomnieniu wizji człowieka, rodziny i narodu głoszonej przez wielkich Polaków.
Muzyka w wykonaniu zespołu instrumentów dawnych Polskiej Opery Królewskiej pod kierownictwem Krzysztofa Garstki (Capella Regia Polona w składzie: skrzypce, altówki, wiolonczele, lutnia, pozytyw, puzon, flet, harfa i perkusja) zachwyciła swoją wielowymiarowością. Obok dzieł takich kompozytorów, jak Mikołaj Gomółka, Wacław z Szamotuł, Władysław z Gielniowa, Cyprian Bazylik, Krzysztof Klabon, Sebastian Klonowic znalazły się także w przedstawieniu znane pieśni „Mędrcy świata monarchowie”, „Krzyżu święty nade wszystko” i „Chrystus zmartwychwstan jest”.
Z niezwykle trudnym zadaniem śpiewania w różnych miejscach kościoła musieli sobie poradzić soliści – śpiewacy i Chór Polskiej Opery Królewskiej. Najwspanialej wypadła para rodziców w wykonaniu Anety Łukaszewicz, która była przejmującą matką, oraz Adama Kruszewskiego, śpiewającego partię zafrasowanego rodziciela. Marta Boberska w roli Marii Magdaleny świetnie poradziła sobie z trudną akustyką bazyliki. Witold Żołądkiewicz zagrał rolę złego – i w śpiewie, i w grze był bardzo demoniczny, nie uciekając od nowoczesnych środków ekspresji, z którymi radził sobie znakomicie. Całą operę klamrą spinał narrator, który w sugestywny sposób przekazywał treści ukryte w Starym i Nowym Testamencie. Na konferencji prasowej przed premierą Ryszard Peryt powiedział: – Przez pięćdziesiąt lat nosiłem w sercu i w umyśle pragnienie zrealizowania przedstawienia opartego na ewangelicznym dialogu „Kogo szukacie? Jezusa Nazareńskiego”. Do tego pragnienia w ciągu lat dołączyła konkluzja moich poszukiwań na szeroko pojętym terytorium opery, które sformułowałem pojęciem Opera uboga”.
Bardzo zaskakujące jest zakończenie przedstawienia, a jego poziom artystyczny udowadnia, że Polska Opera Królewska wie, jak upowszechniać kulturę wysoką i równocześnie przybliżyć nam zupełnie zapomniane dzieła polskich artystów sprzed wielu wieków. Nowe imponujące dzieło POK kończy okres upamiętniania 100-lecia odzyskania niepodległości i 40-lecia wybrania Polaka na papieża.
Fot. Tadeusz Deszkiewicz
„Quem Queritis” opera uboga
Polska Opera Królewska
11 listopada
Bazylika św. Krzyża w Warszawie, ul. Krakowskie Przedmieście 3
SCENARIUSZ – RYSZARD PERYT
OPRACOWANIE MUZYCZNE – JACEK URBANIAK
INSCENIZACJA, SCENOGRAFIA, REŻYSERIA – RYSZARD PERYT
DYRYGENT, POZYTYW – KRZYSZTOF GARSTKA
KOSTIUMY, REKWIZYTY – MARLENA SKONECZKO
ŚWIATŁO – PIOTR RUDZKI
PRZYGOTOWANIE CHÓRU – LILIANNA KRYCH
OBSADA
LEKTOR – RYSZARD PERYT
PAN BÓG – SŁAWOMIR JURCZAK
ADAM / JÓZEF – ADAM KRUSZEWSKI
EWA / AVE – ANETA ŁUKASZEWICZ
DEMON / JUDASZ / PIŁAT – WITOLD ŻOŁĄDKIEWICZ
MĘDRZEC I/ ANIOŁ I – PIOTR CHWEDOROWICZ
MĘDRZEC II/ MŁODY PAN JEZUS / ANIOŁ II – KRZYSZTOF ŁAZICKI
MĘDRZEC III/ ANIOŁ III – PIOTR KĘDZIORA
PAN JEZUS – ROBERT SZPRĘGIEL
MARIA MAGDALENA – MARTA BOBERSKA
MARIA KLEOFASOWA – JUSTYNA STĘPIEŃ
KANTOR / PIOTR – SYLWESTER SMULCZYŃSKI
CHÓR POLSKIEJ OPERY KRÓLEWSKIEJ
CAPELLA REGIA POLONA
MICHAŁ PIOTROWSKI – SKRZYPCE
JOANNA GRĘZIAK – SKRZYPCE
KAMILA GUZ – SKRZYPCE
LUDMIŁA PIESTRAK – SKRZYPCE, ALTÓWKA
KATARZYNA RYMUZA – ALTÓWKA
MARIA PIOTROWSKA – FIDEL
TOMASZ FRYCZ – WIOLONCZELA
FILIP ZIELIŃSKI – THEORBA
GRZEGORZ ZIMAK – KONTRABAS
EWA HARASIMIUK – PUZON
URSZULA NOWAKOWSKA-ŻWIRDOWSKA – HARFA
JACEK URBANIAK – FLETY, POMORT, CORNAMUSE, KOŁATKI
DARIUSZ DOBROWOLSKI – DESKA, BURCZYBAS, BĘBEN, KOŁATKI, DZWON